Sistemik adaletsizlik; “Metresi 6.5”
Yönetmen: Saeed Roustayi / Oyuncular: Payman Maadi, Navid Mohammadzadeh, Parinaz Izadyar, Farhad Aslani, Houman Kiai, Maziar Seyedi, Ali Bagheri, Marjan Ghamari / Süre: 131 dakika
“Ev Hayat Dolu” sloganıyla yayın akışını güncelleyerek dünya sinemasının en prestijli filmlerini ekrana getiren Türkiye’nin kültür sanat kanalı TRT 2’nin 13 Haziran tarihli yayın kuşağında yer alan ve ilk defa televizyonlarda gösterilecek olan Metri Shesh Va Nim (Just 6.5), İran sineması tarihinde en çok gişe geliri elde eden, katıldığı pek çok festivalde övgüyle karşılanan ve Venedik Film Festivali’nde ayakta alkışlanan sürükleyici bir polisiye gerilimi.
Filmin orijinal ismi basit ve alçakgönüllü bir başlık gibi görünüp, Türkçe çevirisi her ne kadar kafa karıştırıcıysa da aslında işaret ettiği şey oldukça önemli ve acımasız.
Ülke sınırları içinde uyuşturucuyla teması olan vatandaşlarının sayısına atıfta bulunan filmin adı; 83 milyon İran nüfusunun 6,5 milyonunun ara sıra uyuşturucu kullandığına dair acı veren ve dikkat çeken istatiksel bir bilgi.
Dünyanın en büyük afyon üreticisi Afganistan’a olan yakınlığı, yüksek işsizlik ve sefalet gibi önüne geçilememiş başlıca sorunlar nedeniyle bu, İran’da giderek yaygınlaşarak uyuşturucu bağımlılığına yol açan ve haliyle sorunla mücadelenin kapsamı da aynı oranda yaptırımlarını artıran bir konu.
Uyuşturucu kaçakçılığı ve kara para aklama sayesinde sınırsızmış gibi görünen bir zenginlik elde eden ve bir noktadan sonra işler ters gitmeye başlayıp tepetaklak olduklarında tüm karizmalarını kaybeden uyuşturucu baronlarının tasvirlerini ve bu narkotik ağlarıyla mücadele eden yetkililerin kovalamacasını ele alan sayısız film nedeniyle eminim zaten bu konuya oldukça aşinasınızdır.
Ancak Batılı bir bakış açısıyla çekilen bu filmlerin çoğu her geçen gün giderek yaygınlaşan bu soruna yol açan çeşitli sosyal dinamikler üzerinde durma noktasında çok da tatmin edici değillerdir.
Filmin hem senaryosunu yazan hem de yönetmen koltuğuna oturan Saeed Roustayi, kariyerinin ikinci uzun metrajlı bu filminde, tüm bu sosyal dinamikleri hasıraltı etmeden İran’daki uyuşturucu savaşının her iki tarafını da ele alarak olayları hem kahramanın hem de kötü adamın yükselişini ve düşüşünü her iki karakterin penceresinden ele alarak eşit derecede aktarıyor ve seyirciye empati kurmanın kapılarını aralıyor.
Gerilimli aksiyon ve bol tartışmalı sorgulama sahneleri ve klostrofobik iç mekân hapishane tasarımlarıyla da seyirciyi oldukça sarsıcı bir sona doğru sürüklüyor.
Bir polisin anatomisi
İran kolluk kuvvetlerinin ülkenin gelişen narkotik ticareti ile uğraşma girişimlerinin kasvetli bir resmini çizen film, bu tür hikayelerin olmazsa olmazı bir ev baskını ve mahalle aralarındaki kovalamaca sahneleriyle başlıyor ve olaylar bu noktada gelişiyor.
Tahran’da güçlü bir uyuşturucu tacirini yakalamak için düzenlenen operasyona liderlik eden polis memuru Samad, düzenledikleri bu baskın sonucunda şüpheliyi ellerinden kaçırdıklarında canı iyice sıkılıyor.
Çünkü bu olayın onun siciline işlenecek bir başka başarısızlık olarak kayda geçmesini istemiyor.
Operasyonda birlikte çalıştığı; oğlunun kaçırılmasından ve ölümünden sorumlu bir uyuşturucu patronundan intikam almaya odaklanan ve bunu hayatının amacı haline getiren dedektif Hamid de dahil olmak üzere Samad’ın iş arkadaşları, Samad için örtbas ettikleri evrak miktarını artık hatırlamıyorlardır.
Ama bu olayı öyle kolayca örtbas edebilmeleri de şimdilik pek mümkün görünmüyor.
Samad, mesleğinde ilerleyebilmek için erkeklerin evlenmesini şart koyan kuralları eşinden boşanması söz konusu olduğu için yerine getiremediğinden terfi edebilmek için ancak bu operasyonu kısa süre içinde başarıyla sonuçlandırması gerektiğine inanıyor.
Uyuşturucu satıcılarını yakalamak İran’ın yargı sisteminin bir önceliği olduğundan ve devam eden davalarda hakimler ceza ile ilgili her an kararlarını değiştirebileceğinden Samad’ın bu operasyonda kendisini çabucak kanıtlaması gerekiyor.
Haliyle hem kendi evliliğindeki sorunlar hem de daha fazla statü ve güç elde etmesini sağlayacak olan tüm bu koşullar onu bu süreçte daha hırslı ve acımasız bir hale dönüştürüyor.
Böylesi bir operasyonda yasalar Samad’ın tarafındaysa da onun bu süreci yönetme gayreti insanlık dışı eylemlerin sınırında dolaşıyor.
Hatta karakteri, biraz üzerine gidilse bu işte rüşvet kabul edebileceğine bile işaret ediyor.
Hayata dönüş operasyonu
Uyuşturucu fiyatları düşüp, çocukların hapse atılmayacağı yanılgısıyla hapları çalmak ve dağıtmak için çocukları bu yönde eğiten suçlular, yasadışı maddeleri hemen hemen herkese satmaya başladığında, polis memuru Samad patlayan bu ticaretin ana kaynağı olan Naser Khakzad’ı bulmak için büyük bir çaba sarf ediyor.
Samad’ın peşinde olduğu bu uyuşturucu baronunu ele geçirme takıntısı onun tüm ahlaki duruşunu dışa vururken biraz tahmin biraz da şans eseri nihayet lüks bir çatı katı dairesinde Naser polislerin ağına düşüyor.
Fakat, polisler onu bulduğunda Naser neredeyse ölüdür; planladıklarının aksine bir hayata döndürme operasyonuna dönüşen bu baskınla onu bir intihar girişiminden kurtaran ekip istediklerini elde etmeden ona bu ölüm fırsatını vermeyecek gibi görünüyor.
Ancak ölüm cezaları İran’ın adalet sisteminde yaygın olduğu için Naser her ne kadar yeniden hayata dönmüş olsa da işlediği suçlar nedeniyle bir ölüm cezasıyla da karşı karşıya kalıyor.
İran sistemindeki bu ölüm cezaları yüzünden suçlular hayatta kalmak için ne kadar istekliyse, polisler de darağaçlarını bir pazarlık aracı olarak kullanmakta bir o kadar özgürce hareket ediyor.
Bu yüzden uyuşturucu ticaretindeki başarısıyla Tahran’ın güvenliğini ve sosyolojisini bozduğu iddia edilen Naser, polisin bu sorgulama sürecindeki suçlamalarından tüm imkanlarını kullanarak kurtulmaya çalışıyor.
Samad ve Naser arasındaki bu gergin sorgulama süreci ikilinin hararetli tartışmalar yaşadığı anlara dönüşüyor.
Her ikisi de bu tartışmalar sırasında kendilerinin birer çark olduklarını anlıyorlar.
Ama çabalarının, yoksulluğun yaygın olduğu bir şehirde uyuşturucu talebini artırmak veya azaltmak için pek bir etkisi olmayacağı gerçeği de bir noktadan sonra kendini açık ediyor.
Sinemanın amacı başka ne olabilir ki? Empati kurmak her şeydir. Nihayetinde bu tartışmalar seyirciyi kime, neden inanacağı noktasında emin olamayacağı bir ikilimde bırakıyor.
Doğu ve Batı’nın ustalıklı bir sentezi
Yoğun diyaloglarıyla neredeyse tamamı ateşli bir tartışmanın içinde geçen, hızlı başlangıcıyla bir Hollywood aksiyon filmi kadar heyecan veren, ancak İran sistemine ilişkin sistemik adaletsizlik ve geniş kapsamlı yoksulluk gerçeğine karşı suç, ceza ve rehabilitasyon kavramlarına yönelik keskin eleştirileriyle filmi başka bir noktaya taşıyan Saeed Roustayi, İranlı usta Asghar Farhadi gibi Doğu ve Batı sinematik geleneklerini en iyi şekilde harmanlamayı başarıyor.
Sorunların katman katman ortaya çıktığı filmde yönetmen İran toplumuyla ilgili mesajı hakkında hiçbir şeyden ödün vermeden, ülkesinin dışında nadiren anlaşılan belirli bir İran yaşamı kesitini hem teknik hem de sinematografik ustalıkla aktarıyor.
